Πολιτισμός – Κουλτούρα
Η σχέση μαζικής κουλτούρας και αυθεντικής τέχνης
Το νεοφιλελεύθερο status οδήγησε την τέχνη στο μεταμοντέρνο και το μηδενισμό καταργώντας τα όρια μεταξύ μαζικού και αυθεντικού. Ουσιαστικά η τέχνη μεταμορφώθηκε σε προϊόν μαζικής κατανάλωσης και ανάλωσης του μυαλού. Το ελαφρολαϊκό κυριάρχησε γρήγορα, λόγω της μαζικής απήχησης, χρησιμοποιώντας συγκαλυμένα στείρες πρακτικές με τη μορφή του σήριαλ, του παρωχημένου, του δε βαριέσαι. Αγχωμένα και γρήγορα έσπευσε να αποκλείσει τη δυνατότητα του λαού να αφυπνιστεί μαζικά ευνουχίζοντας την ουσιαστική δημιουργία και αντικαθιστώντας την ύπουλα με το ανάλαφρο, το μη σκεπτόμενο εμπορικό προϊόν. Η μαζική κουλτούρα γρήγορα βρήκε υπόσταση γιατί δεν δημιουργήθηκε από τη μάζα αλλά κατασκευάστηκε ειδικά γι’ Αυτήν! Η εύκολη λύση για να ελέγχουν τη συνείδηση των ανθρώπων. Γι αυτό χρειάζονται πιο ριζοσπαστικές λύσεις που ίσως να ακούγονται τρελλές “εκπαραθυρώστε τις τηλεοράσεις” ή “εκπαραθυρώστε τηλεοπτικά τους θιασάρχες καναλιών”
Η κατανάλωση κυριάρχησε της ουσίας, το χρώμα στέκεται αμήχανο στον καμβά, η φόρμα σαστισμένη, σε σοκ! αδυνατεί να ορίσει την ουσία της. Δειλιάζει να εκφραστεί στειρώνοντάς τη φαντασία των νέων δημιουργών που έχουν καταναλωθεί στη μαζική παραγωγή ευτελών ιδεών καταστολής του δημιουργικού χρόνου. Οι νότες που ξεσήκωναν τα πλήθη στην αέναη κίνηση των ιδεών και της επαναστατικότητας, συμβιβάστηκαν και έμαθαν να χαϊδεύουν τ αυτιά του προλεταριάτου γεμίζοντας τα με λήθη, καταστέλλοντας αργά τη συνείδηση υποβαθμίζοντας σταθερά τα αξιακά του κριτήρια. Λέξεις αιχμάλωτες σ’ ανάλαφρα τραγουδάκια συνοδεύουν τα μεγαλύτερα εγκλήματα στις σύγχρονες “δημοκρατίες”.
Δικαιολογημένα λοιπόν ο λαός μάλλον δεν αισθάνεται ότι τον αφορά η εμβάθυνση στη σκέψη και την κουλτούρα, ότι είναι προνόμιο μιας ελίτ. Αρκείται στις παροχές του πολιτικο-κοινωνικού συστήματος χωρίς να το κριτικάρει και χωρίς να συμμετέχει στη διαμόρφωσή του. Παρ’ αυτά τα γεγονότα η αντίφαση είναι ότι η τέχνη παρά τον ελιτίστικο χαρακτήρα της δεν είναι προνόμιο μόνο της αστικής τάξης. Το πρόβλημα είναι το ξεπέρασμα του παρωχημένου για να συνειδητοποιήσουμε τα νοητικά στάδια κατανόησης σε σχέση με την πλάνη του Φαίνεσθαι και την ουσία του Είναι. Το Φαίνεσθαι στη εποχή μας με τη μακροπρόθεσμη ύπουλη πολιτική της άρχουσας τάξης απογύμνωσε το είναι από την ουσία του. Παραπλάνησε την εργατική τάξη με προϊόντα υποκουλτούρας που την έκαναν να πιστεύει ότι εξισώθηκε με την αστική τάξη με κύρια προτάγματα το νεοπλουτισμό και το μικραστικό επίπλαστο περιβάλλον πάνω στο οποίο ευδοκίμησε.
Αν και η μοντέρνα τέχνη ξεκίνησε αρκετά επαναστατικά το 19ο αιώνα, λόγω των ιστορικών συνθηκών με τη βίαιη εκβιομηχάνιση της φύσης και έδειξε την αντίθεσή της στην αστική τάξη ηττήθηκε πολύ γρήγορα από την εκλαϊκευμένη καπιταλιστική νοοτροπία και κουλτούρα μιάς και πρόβαλλε το μοντέλο της λαίμαργης κατανάλωσης τέχνης αποκομμένης από την δημιουργική Αμφισβήτηση, την κριτική σκέψη και το Είναι. Ο αστός και ο εργάτης έχουν το ίδιο δικαίωμα πρόσβασης στην τέχνη, τον κινηματογράφο, το θέατρο, την τηλεόραση. Όμως τι θα επιλέξουν να δουν? Την άνοδο και την πτώση της πόλης Μαχαγκόνυ του Μπρεχτ ή μια οπερέτα του Σακελλαρίδη? Μέχρι κάποια εποχή η τέχνη είχε την ικανότητα να παρουσιάζει αξίες με τρόπο μη συμβατικό από μια άλλη οπτική γωνία και συνέβαλε στην κρίση των αξιών. Σήμερα το πρόβλημα έγκειται στο ότι η αυθεντική κουλτούρα ενώ συνεχίζει να δημιουργείται, θεωρείται παρακμιακή και περιθωριοποιημένη από τη μαζική κουλτούρα. Ο πολιτισμός της μαζικής κουλτούρας πλέον κυκλοφορεί με τη σφραγίδα της αυθεντικής τέχνης. Αυτή η ισοπέδωση οδήγησε και τη σχολή της Φρανκφούρτης να τονίσει τη διάκριση μεταξύ αυθεντικής κουλτούρας και υλικού πολιτισμού.
Ο επαναπροσδιορισμός της τέχνης
Η παραποίηση λοιπόν των επαναστατικών θέσεων και των μορφών έκφρασής τους οδήγησε στην εξομάλυνση της αμφισβήτησης, στο αξιακό στρογγύλεμα με αντανακλαστικό αποτέλεσμα τη μείωση της καλλιτεχνικής αξίας. Η κατάσταση της λήθης στην οποία έχουμε περιέλθει μοιάζει αδιέξοδη σχεδόν ουτοπική. Σημασία όμως δεν έχει μόνο το ξεπέρασμα της τέχνης και ο επαναπροσδιορισμός της, αλλά σε πρωτογενές στάδιο το ξεπέρασμα των κλειστών αιθουσών που εγκλωβίζουν τον ήχο και το χρώμα μέσα στα υψωμένα τείχη του ελιτισμού της αστικής τάξης. Μετατρέποντας την τέχνη σ’ ένα τεχνοκρατικό παζάρι παρωχημένων κατά βάσει ιδεών όπου το αντίτιμο δεν κοστολογείται με το συναίσθημα και τη δημιουργικότητα αλλά με τη φίρμα και τα συμφέροντα που έχει προωθήσει ο εκάστοτε προαγωγός τέχνης. Οι χονδρέμπορες σάπιων ιδεών λυμαίνονται τα μουσεία, της γκαλερί, τους χώρους τέχνης, αποδομούν αρνητικά την τέχνη ξανασυγκροτώντας την μέσα από ένα status καλλιτεχνών που προσποιούνται ευφάνταστα καλά ότι είναι καλλιτέχνες. Καλλιτέχνες γαλουχημένοι από τα ευρωκονδύλια που αφειδώς προσφέρουν οι σύγχρονοι μαικήνες προκειμένου να ενισχύσουν το κενό εμπόρευμα.
Η αλληλεπίδραση αστικού τοπίου –ανθρώπου ειδικά σε δύσκολες περιόδους όπως η μνημονιακή περίοδος ανελευθερίας στην Ελλάδα μπορεί να γίνει ένα γόνιμο χωράφι έμπνευσης και δημιουργίας. Η επανασυνειδητοποίηση και ο επαναπροσδιορισμός της σύγχρονης αστικής πραγματικότητας μπορεί να διαμορφώσει συλλογικότητες εικαστικού χαρακτήρα με δρώμενα όπου θα πρωταγωνιστεί ο ρυθμός, το χρώμα και η φόρμα.
Η Αθήνα πρέπει να γίνει μια πρωτεύουσα που θα αγαπάει τους καλλιτέχνες, θα σέβεται την έμπνευση και θα προάγει τις ιδέες. Δεν πρέπει να θεωρείται είδος πολυτελείας όπως μας έχει κάνει να πιστεύουμε η αστική τάξη. Δεν είναι είδος εσωτερικής κατανάλωσης αλλά το μέγιστο όπλο των λαών για τη διαμόρφωση αξιακών συνειδήσεων ποτισμένων με ελευθερία. Η σύγχρονη πολιτική να έχει αισθητικό πρόταγμα. Όταν η τέχνη γίνει ένα πολύχρωμο ποτάμι γνώσης και έκφρασης, θα σπάσει τα σύνορα του κανβά και του πεντάγραμμου και θα κυριαρχήσει στο γκρι της πόλης, δημιουργώντας ερεθίσματα και παράγοντας ουσία και χαρά. Η ελπίδα θα γεννηθεί στις γειτονιές όταν θα ζωγραφίσουμε τους δρόμους του μέλλοντος με ιδέες ανεξίτηλες και πράξεις δημιουργικές ποτισμένες με συλλογικότητα και μυρωμένες με ελευθερία. Τότε η δημιουργική σύγκρουση μπορεί να πάρει διαστάσεις μαζικού κινήματος με πρόταγμα την καταστολή του αντιδραστικού νεοφιλελευθερισμού. Όταν η τέχνη βγει στους δρόμους και αγκαλιάσει τον πολίτη θα εξημερώσει τα άγρια ένστικτα του πολέμου και μέσα από ένα διάλογο, μια σιωπηλή συνομιλία θα γεννήσει το σπέρμα της αμφισβήτησης. Όταν ο ίδιος ο άνθρωπος γίνει τέχνη θα παράξει αξίες και καθημερινότητα απεγκλωβισμένες από την κατάθλιψη και την αστική καταστολή.
“ Βυθιστείτε λοιπόν στο ζωντανό και συνταρακτικό ανθρώπινο γίγνεσθαι, μέχρι να νιώσετε ένα μ’ αυτό και να αισθανθείτε την προσωπικότητά σας μόριο ενός όλου, ηχητική χορδή που παίρνει και ξαναδίνει σε ηχώ όλες τις συμφωνίες της ιστορίας, έτσι ώστε να αισθάνεστε ότι συμβάλλετε στη δημιουργία της!” Α. Γκράμσι
Βιβλιογραφία
1. Σοσιαλισμός και Κουλτούρα, Α. Γκράμσι εκδόσεις Στοχαστής 1982
2. Τέχνη και μαζική κουλτούρα, Αντόρνο, Λόβενταλ, Μαρκούζε, Χόρκχαϊμερ εκδόσεις ύψιλον 1984
3. Το ξεπέρασμα της τέχνης, internationale situationniste, εκδόσεις ύψιλον 1999
